We hebben een uittreksel uit het boek 'Opslag van labchemicaliën' gepubliceerd, waarin de aandachtspunten voor opslag van potentieel explosieve vloeistoffen/materialen worden besproken. Het boek is geschreven door ervaren krachten in het vakgebied; Jørgen Stage Johansen, Hanne Troen en Lene Hjerrild en uitgereikt door de uitgeverij Praxis- Nieuw technisch magazine.

Preventieprincipes

De regels voor zoneclassificatie hebben als doel explosies te voorkomen door middel van volgorde van prioriteit.

• Om explosieve omgevingen te vermijden.
• De verspreiding van explosieve atmosferen beperken.
• Explosies voorkomen door bescherming tegen ontstekingsbronnen.
• De schadelijke effecten van een explosie beperken.

ATEX APV

Aandachtspunten voor ATEX moeten worden gegeven aan alle bedrijven die met ontvlambare materialen werken. De kans op een explosieve atmosfeer moet worden bepaald. Er moet worden overwogen of er ontstekingsbronnen aanwezig zijn en de verwachte gevolgen moeten worden beschreven.

Zone-indeling

Als het niet mogelijk is om het ontstaan van een explosieve atmosfeer te voorkomen, moeten de gebieden in zones worden ingedeeld naargelang het risico en moeten ontstekingsbronnen in die zone worden verwijderd of explosieveilig worden gemaakt, overeenkomstig de desbetreffende zone. Als er in het magazijn gebieden zijn die in zones ingedeeld moeten worden, moet op waarschuwingsborden 'explosiegevaar' en "roken en open vuur verboden" worden aangegeven. Dit kan bijvoorbeeld worden gedaan met borden aan de buitenkant van de kast en op de deur van de ruimte. Hieronder staan suggesties voor het vermijden of beperken van explosieve atmosferen in chemische entrepots en voor naleving van de ATEX-regels.

In de praktijk

Als het vlampunt hoger is dan 30 °C (10 °C boven de werktemperatuur), wordt er gewoonlijk van uitgegaan dat er geen risico voor een 'explosieve atmosfeer' is. Dit is ook het geval als de explosieve atmosfeer minder dan 10 liter bedraagt (lucht/stoom/gas/nevel/stofmengsel). Om een explosieve atmosfeer te vermijden, kunnen ontvlambare vloeistoffen worden vervangen door niet-ontvlambare vloeistoffen of door vloeistoffen met een hoger vlampunt. Benzine (vlampunt ca. -20 °C) kan bijvoorbeeld worden vervangen door petroleum (vlampunt boven 30 °C). De verspreiding van explosieve atmosferen kan worden beperkt door kleinere hoeveelheden te gebruiken of door de werkstromen zo te wijzigen dat er minder tijd verloren gaat met het verdampen van vloeistoffen. Tot slot kan de zuurstof in de lucht in containers worden verwijderd door bijvoorbeeld inert gas, zoals stikstof, toe te voegen. Bescherming tegen ontstekingsbronnen kan worden verkregen door deze te verwijderen, evenals vonken veroorzakende apparatuur, of door de apparatuur in het desbetreffende gebied tegen vonken te beveiligen. Vonken kunnen worden veroorzaakt door elektrische apparatuur, mechanische apparatuur, statische elektriciteit, elektromagnetische golven en blikseminslagen. Het beperken van de schadelijke effecten van een explosie kan bijvoorbeeld gebeuren door in zuurkasten waar explosiegevaar bestaat, een extra scherm te plaatsen tegen degenen die er werken.

Opslag van brandbare vloeistoffen en gassen

 Explosiegevaarlijke atmosfeer vermijden

Let er bij de opslag van ontvlambare vloeistoffen, drukflessen of spuitbussen op dat er geen explosieve atmosfeer ontstaat. Dit gebeurt door de verpakkingen gesloten te houden of door ze even efficiënt te sluiten als ongeopende verpakkingen. Bij drukflessen moeten bijvoorbeeld kleppen gesloten zijn. Houd er rekening mee dat drukflessen apart moeten worden opgeslagen. Bovendien moet de behuizing van de chemicaliën of de opslagruimte worden geventileerd, zodat de lucht minstens 1 keer per uur wordt ververst. Een entrepot dat aan het bovenstaande voldoet, mag niet als een explosiegevaarlijke ruimte worden ingedeeld.

Beperk de explosieve atmosfeer

Wanneer verpakkingen met ontvlambare vloeistoffen niet volledig kunnen worden gesloten, moeten ze worden opgeslagen in kasten met ventilatieopeningen die ervoor zorgen dat de concentratie van ontvlambare dampen niet hoger is dan 25% van de onderste explosiegrens. Als er tegelijkertijd een beveiliging tegen ontbranding is verzekerd in geval van een storing van de ventilatie, mag de opslagplaats niet als explosiegevaarlijk gebied worden geclassificeerd.

Dit kan bijvoorbeeld door:

• Een automatisch ingeschakelde noodgenerator voor continue ventilatie bij stroomuitval; of
• Geen ontstekingsbronnen in kasten/magazijnen zoals verlichting en elektrische installaties, of
• Automatische uitschakeling van de elektriciteit wanneer de dampen meer dan 25% van de onderste explosiegrens overschrijden, maar geen EX-beveiligde ventilatie.

Indien deze maatregelen of gelijkwaardige maatregelen niet bestaan, wordt het entrepot ingedeeld in zone 2.

Vonkvorming vermijden

In kasten die niet binnenin kunnen worden geventileerd, zoals koelkasten en diepvriezers, moeten ontvlambare vloeistoffen in een goed gesloten verpakking worden bewaard. Elektrische installaties moeten voldoen aan de beschermingsprincipes die betrekking hebben op de zone waarin de kast wordt geplaatst. Als er alleen explosieve gassen en dampen bij storingen of ongevallen aanwezig zijn, moeten de elektrische installaties in de kasten voldoen aan de vereisten van zone 2. Indien dit vaker gebeurt, moet aan de eisen van zone 1 of 0 worden voldaan, maar er moet worden gestreefd naar een zo laag mogelijke classificatie. Bij het openen van de koelkast bevindt de zone zich zowel in het opbergvak als rond de kast. Daarom moeten zowel de elektrische als de mechanische constructie voldoen aan de beveiligingsbeginselen van de desbetreffende zone. Er moet echter altijd een speciale zuigkracht op koelkasten worden toegepast, zodat er bij het openen geen schadelijke dampen worden ingeademd (zie het hoofdstuk Koelkasten en diepvriezers). Bij opslag van zeer licht verdampbare vloeistoffen moeten bij diepvriezers soortgelijke voorzorgsmaatregelen worden getroffen. Koelkasten en diepvriezers waarin ontvlambare vloeistoffen met een vlampunt beneden 10 °C boven de opslagtemperatuur worden opgeslagen, moeten ten minste als zone 2 worden ingedeeld.

Voorbeeld van zoneclassificatie in koelkasten en diepvriezers

* Mengsels met water zullen een hoger vlampunt hebben. ** Als de voeding of thermostaat uitvalt, moet u er rekening mee houden dat de temperatuur kan stijgen. De inhoud moet dan naar een explosieveilige zone kunnen worden verplaatst. Hiermee moet rekening worden gehouden in de instructies van het laboratorium.

Ontvlambare vloeistoffen verplaatsen

In chemicaliënmagazijnen worden vaak ontvlambare vloeistoffen in grotere verpakkingen opgeslagen, bijvoorbeeld 25 liter. Wanneer chemicaliën worden gebruikt, worden de gevraagde hoeveelheden omwikkeld tot kleinere verpakkingen. In deze gevallen moet een geventileerde aftapmogelijkheid, bijvoorbeeld in een zuurkast, aanwezig zijn. Het overgieten mag niet plaatsvinden in ruimten met een licht ontvlambare oplage (> 800 OE).

Explosiegevaarlijke atmosfeer vermijden

Een explosieve atmosfeer kan worden vermeden door in plaats daarvan ontvlambare vloeistoffen in te kopen in de grootte van de verpakking die in het laboratorium moet worden gebruikt of door ontvlambare vloeistoffen te vervangen door niet-ontvlambare vloeistoffen of vloeistoffen met een vlampunt hoger dan 30 °C.

Beperk de explosieve atmosfeer

Bij het overgieten van vloeistoffen kan de explosieve atmosfeer beperkt worden wanneer dit gebeurt tijdens afzuigen in een zuurkast. Wanneer kleine hoeveelheden van minder dan 1 liter (duur minder dan 0,5 min. per omslag) in een efficiënte zuurkast worden overgegoten, mag deze zone niet als een explosiegevaarlijk gebied worden geclassificeerd.

Vonkvorming vermijden

Bij het overgieten van hoeveelheden tot 5 liter in een effectieve zuurkast dient de zuurkast niet als explosiegevaarlijke ruimte te worden geclassificeerd als er is gegarandeerd dat er geen afval uit de zuurkast kan ontsnappen (bijv. aan een opstaande rand) en als er beveiliging is verzekerd in geval van een storing in de ventilatie. Beveiliging in het geval van een storing in de ventilatie (doorgaans een stroomstoring) kan bestaan uit het aansluiten van de ventilatie op een automatische noodstroominstallatie of het stoppen of uitschakelen van het proces. Als alternatief moet u elektrische apparatuur in de zuurkast beveiligen en als de zuurkast geen rand heeft, moet u ook elektrische apparatuur en installaties in een ruimte vóór de zuurkast (0,5 m) beveiligen. De zuurkast en de ruimte vóór de zuurkast moeten als zone 2 worden geclassificeerd. Het overgieten van ontvlambare vloeistoffen uit grote verpakkingen, zoals alcohol van de wals naar de flessen van 1 liter, vindt op veel plaatsen plaats. Bij een dergelijke overslag kunnen aanzienlijke hoeveelheden explosieve atmosfeer ontstaan als er niet voldoende geventileerd wordt. Overgieten is normaal gesproken niet mogelijk in een gewone zuurkast omdat er geen ruimte is voor een wals. Wanneer er binnen buiten de zuurkast wordt afgetapt naar kleinere containers, moet de ventilatie ervoor zorgen dat de explosieve atmosfeer dicht bij de plaats van afvoer blijft. Volgens een voorbeeld van de bedrijfshulpverlening moet het gebied horizontaal rond de trommel 1 m van de opening en verticaal van de vloer tot 1 m boven de opening van de kraan als zone 1 worden geclassificeerd. Een zone van 2 m buiten zone 1 moet als zone 2 worden geclassificeerd.

Ongeval

Bij de beoordeling van het risico van een explosieve atmosfeer moet rekening worden gehouden met mogelijke ongevallen. Ongelukken moeten zoveel mogelijk worden voorkomen door een goede inrichting en onderhoud van het magazijn en een veilige beschikbaarheid van transportmiddelen. Opgeleid personeel en laboratoriuminstructies zijn ook essentieel om ongelukken te voorkomen. Als de gevolgen van een ongeval tot aanzienlijke verwondingen kunnen leiden, moet u dit zelfs bij zeldzame situaties voorkomen. Het kan dus nodig zijn om opslagplaatsen voor brandbare vloeistoffen veilig (zone 2) te maken tegen vonken, hoewel ongelukken, zoals het verlies van een niet goed werkende container, uiterst zelden kunnen optreden. De plaatselijke noodhulpdiensten moeten tevens de mogelijkheden hebben voor het omgaan met eventuele ongevallen in de vorm van ongevalleninstructies, opvangmiddelen, blusapparatuur en trainingen voor elementaire brandbestrijding en EHBO.